Anayasa’nın “Çalışma şartları ve dinlenme hakkı” başlıklı 50. maddesinde, “Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir” denilmektedir. Çalışanların dinlenme hakkı bu şekilde anayasal güvence altına alınmıştır.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 46. maddesi uyarınca, işçilere tatil gününden önce çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat hafta tatili verilir. Kanunun 63. maddesine göre ise genel olarak çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Buna göre, normal olarak haftalık 45 saatlik çalışma süresi, haftanın 6 iş gününde 7.5’er saat olarak uygulanır.
Hafta tatilinin kullanılabilmesi için, işçinin bir haftalık süre içinde 6 gün çalışmış olması gerekir. Bireysel iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle 5 günlük çalışmanın sonunda da hafta tatili yapılabilir.
Altı gün çalışma şartı hesaplanırken, işçinin çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan ya da sözleşmeden doğan tatil günleri; evlenme, ölüm, doğum vb gerekçeler ile verilen mazeret izinleri, bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinler ile hekim raporuyla verilen istirahat izinleri çalışılmış gibi hesaba katılır. Örneğin, bir haftalık süre içinde çocuğunun doğumu nedeniyle 3 gün mazeret izni kullanan işçi ayrıca hafta tatili iznini de kullanır.
Kanuna göre, zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde de hafta tatili izni bakımından çalışılmış sayılır.
Bu sayılanların dışında bir sebeple 7 günlük süre içinde 1 gün işe gelmeyen işçi hafta tatili izni kullanamaz.
İş Kanunu’nda düzenlenen hafta tatili hükümleri sadece bu kanuna tabi işyerleri için geçerlidir. Borçlar Kanunu’na tabi işyerleri ile İş Kanunu’nun 4. maddesinde sayılan deniz ve hava taşıma işlerinde, 50’den az işçi çalıştırılan tarım ve orman işyerlerinde, ev hizmetlerinde, esnafın kendisiyle birlikte azami 3 kişinin çalıştığı esnafa ait işyerlerinde çalışanlar için bu hükümler uygulanmaz. Ancak, bu işyerlerinde çalışanlara da Türk Borçlar Kanunu’nun 421. maddesi uyarınca işveren her hafta, kural olarak Pazar günü veya durum ve koşullar buna imkân vermezse bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür.
24 SAATTEN AZ HAFTA TATİLİ KULLANILMAMIŞ SAYILIR
Hafta tatili izni kesintisiz en az 24 saat olmalıdır. Yargıtay’ın (9. H. D. Esas No: 2021/5974, Karar No: 2021/10196” yakın tarihli bir kararında, 24 saatin altında bir süre haftalık izin verilmesi durumunda, usulüne uygun şekilde hafta tatili izni kullandığından söz edilemeyeceği belirtildi. Kararda, “Hafta tatili bölünerek kullandırılamaz. Hafta tatilinin 24 saatten az olarak kullandırılması halinde hafta tatili hiç kullandırılmamış sayılır” denildi.
Hafta tatilinin kullandırılmaması halinde işçiye bir günlük ilave ücret ödenmesi gerekir. İşçi, dava açtığında son beş yıllık dönemde kullanmadığı hafta tatili izninin parasını alabilir.
İSPAT YÜKÜ İŞÇİDE
Söz konusu karara göre, hafta tatili gününde çalıştığını iddia eden işçi norm kuramı uyarınca bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bordronun sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı bordroda yer alan hafta tatili ücreti ödemesinin yapıldığı varsayılır. Bordroda ilgili bölümünün boş olması ya da bordronun imza taşımaması halinde işçi, hafta tatilinde çalışma yaptığını her türlü delille ispatlayabilir.
Hafta tatillerinde çalışıldığının ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları, yazılı delil niteliğinde kabul edilir. Bu tür yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tanık dinletmek mümkündür.
Burada dikkat edilmesi gereken husus şudur: İşçinin imzaladığı ücret bordrosunda hafta tatili ücreti ödendiği belirtiliyorsa, işçi tarafından daha fazla çalışıldığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçi bordroyu imzalarken, bordroda görünenden daha fazla hafta tatili alacağı bulunduğu yönünde şerh koymuşsa bu durumda hak iddia edebilir.
